«Μια ζωγραφιά, χίλια συναισθήματα» μια συνέντευξη από την Ρένα Λαμπρούση

Παναγιώτης Λουκίδης

Φτάνοντας κανείς στην Ερεσό είναι πολύ πιθανόν να τον διαπεράσει ένα συναίσθημα ολοκλήρωσης, ένα συναίσθημα ανακούφισης. Είναι γεγονός πως η Φύση γύρω από το χωριό μας είναι ποικιλόμορφη, θεραπευτική και σαγηνευτική. Όπως λένε όμως «είναι και οι άνθρωποι που κάνουν έναν τόπο» και στην ευρύτερη περιοχή της Ερεσού κατοικούν πολλές ιδιαίτερες, μοναδικές και όμορφες προσωπικότητες. Τις πιο πολλές φορές αν τους ρωτήσεις, οι άνθρωποι αυτοί δεν ήρθαν στον τόπο λόγω της κληρονομιάς, αλλά λόγω κάποιας άλλης παραξενιάς του ταξιδιού της ζωής. 

Μία από αυτούς τους ανθρώπους, κάθεται στοργικά σε ένα από τα σοκάκια της Σκάλας, σε μία μικρή αποθήκη κρυμμένη κάτω από μια κληματαριά. Πάντα με ένα χαμόγελο γεμάτο χαρά μα και περιέργεια, με ένα βλέμμα ταπεινό αλλά και ατάραχο, η Ρένα Λαμπρούση θα σε υποδεχθεί έτοιμη να σου δείξει το χώρο της αντανάκλασης της ψυχής της, το εργαστήριό της. Συνήθως, αν δεν έχεις ξαναπάει δηλαδή, δεν θα γνωρίζεις γιατί μπήκες μέσα, μα με το που θα μπεις θα καταλάβεις. Ένα μέρος ξεχωριστό στο χωριό μας, γεμάτο χρώματα, δρόμους, πρόσωπα, φως, σκοτάδι και γεωμετρικά σχήματα. Γεμάτο πίνακες, μπλουζάκια και μικρά αγαλματάκια. Σκουλαρίκια και πρόχειρα φύλλα χαρτιού που αναγγέλλουν τη συνέχεια. Στο κέντρο τους η Ρένα απέναντι στους καθρέπτες της, μία φιγούρα τόσο γλυκιά όσο και σκληροτράχηλη, τόσο ευδιάθετη όσο και εργατική. Μία καλλιτέχνιδα και ακτιβίστρια, μητέρα και γειτόνισσα που θα ζήλευε και ο πιο αγαθός δρόμος. 

Βρήκαμε τη Ρένα, λοιπόν, και αφότου απολαύσαμε τους πίνακες στους τοίχους και την μυρωδιά του ξύλου που σου διαπερνάει τα ρουθούνια καθίσαμε να μιλήσουμε για τον καλλιτεχνικό της βίο, τις καταστάσεις που έχει βιώσει στο παρελθόν αλλά και στο παρόν. Τη ρωτήσαμε πώς βρέθηκε στην Ερεσό και πώς επικοινωνεί την τέχνη της. Την ωθήσαμε να αναρωτηθεί εάν όντως χρειάζεται θυσίες η τέχνη της και ποια είναι η ευχή της για έναν καλύτερο κόσμο. Με ένα στοργικό, ειλικρινές ύφος η Ρένα κάθισε και πιάσαμε μία ακόμα ωραία συζήτηση.

Με το που μπαίνει κανείς στο εργαστήριό σου, νιώθει σαν να βρίσκεται σε έναν διαφορετικό, αλλιώτικο κόσμο. Παρατηρώντας τους πίνακες στους τοίχους και τα υπόλοιπα έργα του χώρου αντιλαμβάνεται το ταλέντο σου. Θα θέλαμε να μας μιλήσεις λίγο για το πώς το ανακάλυψες και για το αν τυχόν υπήρξαν κάποιοι μέντορες που σε βοήθησαν να το ξεδιπλώσεις.

Όσον αφορά το ταλέντο, ακόμα και τώρα που το λέμε, το νιώθω και το αισθάνομαι επειδή το διακρίνεις και το λες εσύ. Αμφισβήτησα πολύ το ταλέντο μου, όντας ανασφαλής και κάνοντας συγκρίσεις. Έβλεπα έργα άλλων και έλεγα ότι εγώ δεν κάνω τίποτα. Αυτό κάποια στιγμή έπαψε να με ενδιαφέρει, κυρίως όταν έφυγα από την Αθήνα. Εκεί πέρα ήμουν στην αρχή ακόμα, πιτσιρίκα, και είχα αφήσει την τέχνη στο γυμνάσιο -λύκειο. Δεν έτυχε και ποτέ να κάνουμε στο σχολείο εικαστικά, ούτε μια χρονιά, ώστε να πάρω μία γνώμη, ένα ερέθισμα. Με πήγε αλλού εκείνη η περίοδος, μπλέχτηκα σε άλλα, ήθελα να δώσω γυμναστικές ακαδημίες και τέτοια. Πώς έκατσε το πράγμα και το ξανάπιασα; Πηγαίνοντας με μια φίλη που είχε περάσει αρχιτεκτονική στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο να ζωγραφίσουμε αγάλματα! Για να μη βαρεθώ, μου είχε δώσει και μένα μια πινακίδα. Εννοείται πως τη ψώνισα και άρχισα μετά να πηγαίνω μόνη μου. Κλασικά αγάλματα, σπουδή για το σώμα, απίστευτο! Μετά έκανα κάτι γλυπτά αγαλματάκια, κάτι μορφές, πάντα κάτι έφτιαχνα. Μπήκα τελείως ιδιωτικά και προσωπικά στο χώρο της τέχνης και δεν είχα επιβεβαίωση από πουθενά.

Δηλαδή το ταλέντο σου ήταν έμφυτο; Το βρήκες από μικρή ηλικία;

Μικρή, δηλαδή μέχρι το Δημοτικό, θυμάμαι να γουστάρω πάρα πολύ με τη ζωγραφική. Ήμουνα παιδί που ήθελα να τα πιάνω όλα. Έκανα μουσική, έκανα μπαλέτο, δεν έδωσα ιδιαίτερο χώρο στη ζωγραφική. Έκανα κολαζάκια, τώρα θυμήθηκα. Μας βάζαν κάποιες ωραίες εργασίες τότε και κάναμε κολάζ γιατί δεν είχαμε ψηφιακά. Είχα όμως πάντα σχέση με την αισθητική. Το να μπορείς να διακρίνεις την ομορφιά και να την αναπαράγεις με έναν δικό σου τρόπο. Οπότε δεν μπορώ να πω πως ήτανε αυτό το ταλέντο που έχουν μερικοί άνθρωποι που γεννιούνται με αυτό και είναι εκτυφλωτικό, που δεν μπορούν να το παραβλέψουν. Οπότε κάνουν αυτό, από μικρά παιδιά. Όχι, εγώ έπαιξα σε πολλά ταμπλό. Δοκίμασα πάρα πολλά πράγματα.

Η τέχνη ξαναμπήκε στη ζωή μου αργότερα, με άρπαξε πολύ βαθιά και ήθελα να ασχοληθώ, ανεξάρτητα εάν αυτά που κάνω αρέσουν στον άλλο. Όχι ότι δεν μου άρεσε να είναι αρεστά κιόλας. Ξεκίνησα να ζωγραφίζω μπλουζάκια. Πάνω εκεί βγήκε πολύ πράγμα. Τότε ούτε αρχεία κράταγα, ούτε τίποτα. Για τους μέντορες που λέγαμε, μετά γνώρισα έναν άνθρωπο με τον οποίο έκανα σχέση, ο οποίος ήταν καλλιτέχνης, ζωγράφος που καταπιανόταν με διάφορα. Από αυτόν έμαθα πολλά πράγματα. Κυρίως όσον αφορά τεχνικές και οργάνωση του χώρου. Πώς δουλεύεις σαν ζωγράφος. Άλλη φάση τα έργα του, οπότε δεν με επηρέασε σε αυτό το κομμάτι. Απλά μου έδωσε πνοή! Συν ότι έμαθα τη μεταξοτυπία. Τον βοηθούσα σε πολλά, όπως με κατασκευές, οπότε ήταν ένα πρώτο σχολείο στο πώς εκφράζεσαι δημιουργικά, που με βοήθησε να προχωρήσω και άλλα πράγματα πέρα από το παίρνω ένα πινέλο και ζωγραφίζω πάνω στο μπλουζάκι. Άρχισα να κάνω κατασκευές, άρχισα να κάνω τη ζωγραφική με λάδια και όλο αυτό σε μία πολύ έντονη προσωπική στιγμή και πολύ έτσι, σκοτεινή. Ενδιάμεσα προσπάθησα να κάνω ένα άνοιγμα σε γκαλερί αλλά η συνθήκη ήταν πάρα πολύ εχθρική. Με απώθησε τελείως. Δηλαδή με ακύρωσε. Αυτήν την ανασφάλειά μου, την έθρεψε.

Για μία καλλιτέχνιδα πολλές φορές είναι καθοριστικός ο τρόπος που αναδεικνύει την τέχνη της καθώς αποτελεί βασικό κομμάτι της επικοινωνίας με το κοινό. Πώς αποφάσισες να αναδεικνύεις τα δικά σου δημιουργήματα;

Μετά την πρώτη εμπειρία που σου ανέφερα, αλλά και από άποψη που σιγά σιγά διαμόρφωνα ζώντας και με καλλιτέχνες, βλέποντας τις διαπραγματεύσεις, τα ποσοστά κλπ αλλά και μέσα από τη δική μου θέση, που ήμουν έτσι κι αλλιώς εκτός συστήματος, αποφάσισα ότι ήθελα να επικοινωνήσω την τέχνη με πιο άμεσο τρόπο. Είτε στο δρόμο ζωγραφίζοντας μπλουζάκια, γιατί όχι, πάλι η εικόνα μου είναι. Είτε σε εκθέσεις που προσπαθούσα να βρω σε χώρους πιο ανεξάρτητους, πιο αυτόνομους. Είχα κάνει μία στα Εξάρχεια σε έναν χώρο που έκανε πολλές ομαδικές. Έκανα κάποιες τέτοιες προσπάθειες. Ακολουθώντας πάντα την προσωπική μου αίσθηση, ειδικά όσον αφορά τη ζωγραφική καθαρά. Συνέχισα με τα μπλουζάκια, με κατασκευές από διάφορα ανακυκλώσιμα, αυτά που κάνω και τώρα. Λίγο πριν το 2000 αποφάσισα, πως αυτό είναι που θέλω να κάνω για να ζω. Οπότε άνοιξα εδώ στην Ερεσό ένα χώρο, πάνω στα Καφενεδέλια, ως εργαστήριο. Βρήκα και έναν κωδικό σαχλαμάρα... παραγωγή έργων τέχνης, ξέρω γω, πήρα και μία επιδότηση και άνοιξα το χώρο. Είχα και κάποιες παραγγελίες για το χωριό, με επιγραφές δούλευα πολύ. Έκανα κάποια μπλουζάκια, αλλά ήταν περίεργη φάση, ήμουν εκτός κέντρου. Πέρναγαν, πεζοπόροι. Είναι ωραίος ο πλάτανος. Έβρισκαν δροσιά. Ήταν πολύ φιλόξενο το μέρος, ήταν σαν του ξωτικού το σπιτάκι. Αυτό το μπλε το λουλακί βαμμένο, ήταν πολύ ωραίο.

Θα ήθελες να μας μιλήσεις για το ταξίδι σου και πώς αυτό σε οδήγησε στο χωριό μας, στην Ερεσό;

Στο νησί ήρθα φοιτήτρια. Έκατσα για λίγο, τα παράτησα, γύρισα Αθήνα. Πέρασα όλη αυτή τη φάση με τη σχέση η οποία κατέληξε πολύ άσχημα. Στην ουσία ήρθα στην Ερεσό σε μία πολύ δύσκολη περίοδο για εμένα. Ήθελα να πάω αρχικά Σαντορίνη, αλλά η φίλη μου η Μαριλένα με έφερε εδώ το Φλεβάρη για να καθαρίσω το κεφάλι μου. «Θα πας Σαντορίνη, και σε δυο μέρες θα είσαι πίσω» μου είπε, «πήγαινε Ερεσό». Έρχομαι σε ένα φιλικό σπίτι εδώ πέρα, τα βρίσκω με τα παιδιά, αλλά ακόμα το έψαχνα, γύρναγα Αθήνα. Δύσκολη εκείνη η περίοδος στην Αθήνα ήθελα να φύγω, να σωθώ. Αυτό το πήγαινε έλα με λύτρωσε γιατί σε κάθε κύκλο που έκανα συνειδητοποιούσα πράγματα. Η Ερεσός μου φαινόταν σαν μαγικό μέρος, ειδικά το χειμώνα που είχα έρθει και την άνοιξη που ακολούθησε. Τότε ο κάμπος δεν είχε ρεύμα.. Περπάταγες τη νύχτα και ήταν γεμάτος πυγολαμπίδες. Είχε τηλεφωνείο στον κάμπο. Δεν φαντάζεσαι, ήταν μαγεία. Από εκεί που έμενα στην κατάληψη στο καράκεντρο, Ερεσός! Σύνδεση με τη Φύση! Από τότε είμαι εδώ. Εδώ καταστάλαξα στο τι θέλω να κάνω. Εδώ έκανα την πρώτη μου επίσημη κίνηση ως καλλιτέχνης. Αργότερα, Χριστούγεννα του 2006, έκανα και μία έκθεση στο Λουξεμβούργο.

Θα θέλαμε να μοιραστείς τις σκέψεις σου όσον αφορά τον καλλιτεχνικό σου βίο, την αντανάκλασή του στην πολιτική σου φύση αλλά και στο γεγονός ότι είσαι μια γυναίκα πυλώνας μίας μονογονεϊκής οικογένειας σε μία ακριτική περιοχή.

Κατ΄ αρχάς το οποιοδήποτε βίωμα ούτως ή άλλως αντανακλάται και διαμορφώνει την καλλιτεχνική μας έκφραση. Οποιαδήποτε προσωπική συνθήκη στη ζωή παίρνει το ρόλο έμπνευσης ή διακοπής. Εμένα οι συνθήκες στη ζωή μου, με έχουν πολλές φορές κόψει από την καλλιτεχνική μου πορεία, ίσως βέβαια τροφοδοτώντας με συναίσθημα ή εμπειρία, που κάποια στιγμή εκφράζεται. Αλλά έχω περάσει περιόδους που δεν έκανα τίποτα, έμεινα πίσω γιατί παρεμβλήθηκαν πολύ σημαντικά πράγματα που τους έδωσα προτεραιότητα. Φρόντιζα τη ζωή του συντρόφου μου και έβαλα στην άκρη την καριέρα μου και την καλλιτεχνική μου πορεία. Αυτό πήρε πολλά χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό πως το χειμώνα που ήταν καλά, η παραγωγή μου ήταν φοβερή. Ήταν αυτονόητο για μένα, γιατί συνδέομαι πάρα πολύ με τους ανθρώπους. Είναι πάντα προτεραιότητα. Βέβαια, όταν μου δίνεται ο χρόνος είναι φοβερή πλέον η καταγραφή και εκτόνωση όλων όσων έχουν γίνει. Τώρα για την μονογονεϊκότητα και το πως στέκεσαι, άστα να πάνε. Αναρωτιέμαι και εγώ! Δεν υπάρχει στήριξη καμία. Καλά δεν υπάρχει στήριξη στον καλλιτέχνη, ούτως ή άλλως. Και δη τον καλλιτέχνη εκτός συστήματος. Επειδή έχω ταξιδέψει λίγο στη Γαλλία, βλέπω πόσο εύκολο είναι άνθρωποι να κάνουν πράγματα χωρίς ιδιαίτερες πιστοποιήσεις. Απλά κάνουν πράγματα και πιστοποιούνται από το έργο τους. Μαζεύονται πέντε άνθρωποι για τρεις μήνες, για μια σεζόν και ανοίγουν έναν χώρο για να δείξουν τη δουλειά τους. Είναι για αυτούς πανεύκολο. Δεν χρειάζεται να κλαφτούν στην εφορία. Εδώ, ο καλλιτέχνης ο τοπικός, ο εκτός συστήματος, δεν έχει καμία στήριξη από το κράτος. Πόσο μάλλον εάν βάλλεις πως οι μονογονεϊκές οικογένειες ούτως ή άλλως δεν έχουν στήριξη, πόσο μάλλον αν βάλλεις πως μένεις εκτός συστήματος και κέντρου, ως ακρίτης. Όταν έφυγα από την Αθήνα εκτός από τα προσωπικά μου, η αποκέντρωση ήταν και το μότο της εποχής. Έσπρωχναν τον κόσμο από το κέντρο για να κατοικηθεί πάλι η επαρχία. Τώρα δεν δίνεται το κίνητρο για αυτό. Επειδή παίζει και αυτή η κατάσταση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και έχουν φύγει τόσα λεφτά τσάμπα, εάν είχαν λίγη φροντίδα και για τον κόσμο θα μπορούσαν να είχαν γίνει πάρα πολλά πράγματα στις επαρχίες. Με μεγάλη δυσκολία στέκεται ως καλλιτέχνης γυναίκα στην άκρη του κόσμου και μητέρα σε μονογονεϊκή οικογένεια. Με πολύ μεγάλη δυσκολία! Εγώ κάνω δηλαδή ένα σωρό δουλειές. Ό,τι μπορεί να κάτσει σε μεροκάματο το κάνω. Όλο αυτό αποτυπώνεται και στην έκφρασή μου τελικά. Γιατί αυτό είμαστε, ό,τι ζούμε.

Πολλές φορές η τέχνη γίνεται μέσο θεραπείας του εαυτού και προσέγγισης της κοινωνίας. Έχεις δει την τέχνη με τέτοιο τρόπο;

Πρωτίστως σαν αυτοθεραπεία και πλέον είμαι και στη φάση που ανοίγομαι στην επικοινωνία. Πραγματικά βλέπω πως ο κόσμος επικοινωνεί με αυτό που κάνω. Είναι τώρα σαν να έρχεται σιγά σιγά αυτό το feedback που περίμενα τόσα χρόνια. 

Αυτοθεραπεία είναι εκατό τα εκατό. Λειτουργεί σαν διαλογισμός. Όταν ξεκινάω να κάνω κάτι, το μυαλό μου που τρέχει παράλληλα, το αφήνω να τρέχει σε οποιεσδήποτε σκέψεις και κάποια στιγμή το βουλώνει. Βρίσκομαι πια τελείως μέσα σε αυτό που κάνω. Τώρα περνάω την περίοδο της γεωμετρίας. Τώρα βάζω τα πράγματα σε τάξη. Γραμμές, κύκλοι, σημεία, ισορροπίες, ανισορροπίες. Η γεωμετρία κυβερνάει. Όταν σχεδιάζω γεωμετρικά σχέδια είναι σαν να βάζω μία τάξη. Αρμονία. Ενώ άλλα μου έργα είναι πιο συναισθηματικά και πιο έντονα. Ειδικά στα λάδια και τα ακρυλικά είμαι σε... ένταση την ώρα που ζωγραφίζω. Με τη γεωμετρία πέφτει μία ηρεμία μέσα μου. Έχω χαρεί πολύ φέτος και με την έκθεση και που μπαίνει κόσμος στο εργαστήριο. Λες και άνοιξε μία διάσταση, ένα παραθυράκι. Είναι πολύ περίεργο γιατί και πέρυσι ήταν όλα εδώ. Εγώ μάλλον άλλαξα απέναντί τους. Πραγματικά βλέπω διαφορά. Μάλλον απλά είναι η πρόθεσή μου. Ήρθε η στιγμή.

Αυτή η επικοινωνία είναι αμφίδρομη; Πώς την εκλαμβάνεις;

Είναι σαν να επικοινωνούν δύο εσωτερικοί κόσμοι. Γιατί ο δικός μου είναι σίγουρα εκεί και όταν βλέπω έναν άνθρωπο που πραγματικά έχει συγκινηθεί και έχει κάτι να μου πει, μου μιλάει πάλι με τον εσωτερικό του κόσμο. Είναι μία στιγμή πολύ ωραία. Γιατί επικοινωνείς βαθειά, με έναν άνθρωπο που δεν γνωρίζεις μέσω μίας εικόνας. Μαγεία.

Ποια είναι τα συναισθήματα που σου δημιουργούνται δηλαδή, από αυτήν τη «μαγική» επικοινωνία μεταξύ της τέχνης σου και του κοινού;

Μου δημιουργείται όρεξη να την επικοινωνήσω κι΄ άλλο. Το ότι μοιράζομαι την τέχνη μου είναι κάτι πολύ σημαντικό πια, μου αρέσει να συμβαίνει. Έμπνευση δίνει. Χαρά δίνει. Συνήθως όταν κάποιος έχει έρθει, έχουμε πει δυο κουβέντες και επιλέγει να μου πει πως αυτό του αρέσει για κάποιο λόγο, όταν φεύγει έχω ένα χαμόγελο μέσα μου. Αυτό είναι υπέροχο, μου φτάνει. Είναι μία πολύ ειλικρινής επαφή.

Πολλές φορές, λένε πως για να δημιουργήσεις ένα έργο, ένα ποίημα, έναν πίνακα, πρέπει να αφήσεις πίσω κάτι άλλο, να χάσεις κάτι άλλο, σαν αντίτιμο. Πώς αντιλαμβάνεσαι με βάση τα βιώματά σου, αυτήν τη θεωρία;

Αυτό που μπορώ να δώσω ως ερμηνεία σε αυτό που λες για να ταυτιστώ, είναι το ότι αυτό που «χάνεις» είναι το κομμάτι του εαυτού σου που αφήνεις πάνω στο δημιούργημά σου. Αυτό χάνεις. Εγώ δεν έχω χάσει κάτι άλλο. Δεν κάνω κάποια θυσία για τη τέχνη. Εκτός αν είσαι κάποιος που πραγματικά θα κάνει θυσίες, πχ. θα αφήσεις την οικογένειά σου. Εγώ δεν είμαι έτσι. Δένομαι και αγαπώ. Πολλές φορές με τρώνε τα διαόλια μου, δεν είμαι καλά, επειδή δεν δημιουργώ. Αλλά το ρίχνω αλλού. Εξ’ άλλου και τα πάντα είναι Τέχνη. Άμα θέλεις να τα κάνεις τέχνη. Αν δεν μπορείς να ζωγραφίσεις έναν πίνακα, έχεις ένα μπλοκάκι και κάνεις σκιτσάκια. Ή κάνεις καταπληκτικές μαγειρικές. Ή παίζεις μπάσο. Οπότε προσωπικά την μετουσιώνω την ανάγκη μου, εάν λόγω συνθηκών δεν μπορώ να μπω στο τριπάκι που θέλω και ξεχειλίζει η έμπνευση. Να, ελπίζω τώρα το χειμώνα να τα κάνω τα προτζεκτάκια, να μην με κόψει κάτι. Αν τώρα πάλι κάτι συμβεί, κάπως θα το καταφέρω να μου βρω μια βαλβίδα διαφυγής. Να μη σκάσω. Δεν θα θυσιάσω την οικογένειά μου για τη τέχνη αλλά άμα έχω βάλλει κάτι στο μυαλό μου να κάνω, θα θυσιάσω το να είμαι κάθε βράδυ έξω, που και πάλι δεν είναι θυσία γιατί θέλω να το κάνω. Ή να σπαταλάω το χρόνο μου και στο τέλος να μην έχω χρόνο να κάνω αυτό που θέλω. Ε τώρα αυτό δεν είναι θυσία. Είναι σαν να λέμε κάπως πειθαρχία.

Ιδανικά τι πιστεύεις ότι θα μπορούσε να προσφέρει η τέχνη στις μικρές επαρχιακές κοινότητες και ειδικά σε ακριτικές περιοχές όπως η Λέσβος;

Βασικά τώρα που κυριαρχεί η οθόνη, η τέχνη θα μπορούσε να προσφέρει έναν άλλο κόσμο, μία άλλη διάσταση. Να βοηθήσει τον κόσμο να απομακρυνθεί από τον ψηφιακό. Εγώ τα βάζω όλα μέσα όταν λέμε τέχνη. Από ζωγραφική, από αναπαραστάσεις, από πράγματα που μπορούν να γίνονται συμμετοχικά. Πραγματικά η τέχνη θα μπορούσε να προσφέρει μίαν άλλη προοπτική σε έναν κόσμο που είναι απορροφημένος στο πρόβλημά του, στη βαρεμάρα του και στην οθόνη του. Σε ένα αστικό κέντρο θα βρεις τέχνη, η πηγή είναι αστείρευτη. Σε μία μικρή κοινότητα, όμως, που δεν υπάρχουν τέτοια ερεθίσματα, θα ήταν πολύ όμορφο να υπήρχε για παράδειγμα μία κολεκτίβα ή σύλλογος με μια νομική μορφή, πέντε δέκα ανθρώπων που είμαστε εδώ και κάτι δημιουργούμε. Να υπήρχε ένας χώρος όπου θα διοργανώνονταν πραγματάκια. Είναι κάτι που συζητείται, αλλά δεν γίνεται. Ίσως γιατί είμαστε όλοι καλοί στα λόγια. Και ο Μανώλης με τα λόγια χτίζει ανώγια και κατώγια. Γιατί για να συνεργαστούν άνθρωποι και δει καλλιτέχνες, χρειάζεται κάποιο θέμα πολύ συγκεκριμένο. Επομένως, μιλάμε βασικά για τα πρακτικά και την ανάγκη οργάνωσης σε οποιαδήποτε συνεργασία. Ο καθένας μπορεί να έχει το χώρο του, το εργαστήριό του, τη δουλειά του. Οργανωνόμαστε στο πως να δείξουμε κάτι παραέξω για να κάνει καλό και εδώ στο χωριό. Θα μπορούσε ίσως να γίνει κάποια στιγμή ένα μικρό καλλιτεχνικό κέντρο.

Ποια είναι τα θέλω που θα κυνηγήσεις στη συνέχεια και ποια η ευχή σου για το μέλλον;

Πρακτικά το θέλω μου είναι να μπορώ επιτέλους να ζω από αυτό που κάνω. Ταυτόχρονα θέλω και την πλευρά αυτή που λέγαμε της επικοινωνίας, της μίας άλλης γνώμης που είναι πολύ όμορφη. Το άλλο είναι ότι θέλω να κάνω ταξίδια. Εγώ μπορεί να έχω αστείρευτη ενέργεια, αλλά και από μία βόλτα παίρνει κανείς πολλά. Θα μπορούσα να ζω και σε μία τρύπα και πάλι νομίζω θα ζωγράφιζα, γιατί έχω αποθέματα, αλλά είμαι και ταξιδιάρα, αν και το έχω ξεχάσει χρόνια. Και θα ήθελα πάρα πολύ αυτή η αδιανόητη κατάσταση που επικρατεί στον πλανήτη να έρθει λίγο στα ίσια και να επικρατήσει δικαιοσύνη. Γιατί έχει φτάσει στο απροχώρητο. Είναι γεγονός που με επηρεάζει καθημερινά. Κάνω συμφωνία με τον εαυτό μου στο ότι μπορώ να είμαι καλά έχοντας γνώση για το πόσος πόνος και δυστυχία παίζει δίπλα μου. Και αδικία. Η αδικία είναι ένα πράγμα που με τρελαίνει. Από πολύ μικρή ήταν ένα πράγμα το οποίο δεν άντεχα, την αδικία. Είναι καταλυτικό. Οπότε η επιθυμία και η ευχή μου θα ήταν αυτή. Να γίνει μία επανεκκίνηση, μία ανασύνταξη με δικαιοσύνη. Μπορούμε να το επιδιώξουμε ενεργειακά και με τη στάση μας. Γιατί οι εξουσιαστές έχουν πνιγεί τόσο μέσα στην αλαζονεία, έχουν μπει σε έναν κύκλο που δεν σπάνε λόγο εγωισμού και λόγω σχεδίου κακόβουλου και απαίσιου, αλλά όλο και χάνουν τον κόσμο. Αυτή είναι η θυσία που χρειαζόμαστε. Η θυσία για την αφύπνιση.